1ـ كفر
كفر عبارت است از ناباوری به اسلام و به یكی از اصول اساسی اسلام از قبیل توحید، معاد و نبوت. كافر کسی است كه از ابتدا پیرو یكی از ادیان الهی یهودی نصاری و مجوس باشد یا این كه مرتد باشد یعنی ابتدا مسلمان بوده و بعد از اسلام برگردد.
در خصوص كفر زوج، فقهای اسلام اعم از عامه و امامیه به اتفاق آراء آن را از موانع نكاح دانسته اند اعم از نكاح دائم یا موقت و ملاك صحبت آن ها نیز آیه شریفه لاتنكحوا المشركین حتی یومنوا و لعبد مومن خیر من مشرك می باشد. كلمه مشرك به عموم كفار تفسیر شده است.
قانون مدنی در ماده 1059 خود تحت عنوان نكاح مسلمه با غیر مسلم جایز نیست آن را از موانع نكاح ذكر كرده است. مبنای این ماده اتفاق نظر تمام فقهای اسلامی اعم از شیعه و سنی است و مبنای نظریات آنان علاوه بر اجماع آیات 221 سوره بقره و 10 سوره ممتحنه و 141 سوره نساء و دلیل عقلی تسلط شوهر بر زن و كافر بر مسلمان ذكر كرده اند.
غیر از مورد فوق كه مورد اتفاق تمام فرق اسلامی است مسئله ای دیگر ازدواج مرد مسلمان با زن كافر است كه قانون مدنی در این مورد ساكت است.
شاید به این معنا باشد كه از نظر فقهی ازدواج مرد مسلمان با زن كافر مشكلی نداشته است و این مسئله از ماده 1059 ق.م نیز استنباط می گردد كه قانون به ازدواج زن مسلمان با مرد كافر اشاره كرده و آن را از موانع نكاح دانسته است و بالعكس را صحیح و معتبر دانسته است.
در فقه اسلامی نیز مرد مسلمان با زن كتابیه می تواند ازدواج نماید ولی در خصوص زن غیر كتابیه با توجه به مخالفت فقهای اسلامی اعم از عامه و خاصه و عرف و عادت مسلم می توان گفت چنین ازدواجی صحیح نیست. قانون مدنی نیز در این خصوص سكوت كرده است ولی با توجه به منابع معتبر فقهی كه چنین ازدواجی را تجویز نمی كنند می توان حكم به عدم اعتبار آن داد.
2ـ لعان
لعان مصدر باب مفاعله به معنی ناسزا گفتن است. لعن یعنی ناسزا گفتن طرد كردن دور داشتن از خیر و نیكی و در اصطلاح فقهی عبارت است از ملاعنه مخصوصی كه هر یك از زن و مرد برای ازاله حد قذف یا اثبات نفی ولد با تشریفات مخصوص با دیگری انجام می دهند.
1- نسبت زنا دادن به زن محصنه:
هرگاه مردی مدعی گردد كه همسر دائمی وی با مرد دیگری مرتكب زنا شده است و تنها خودش این عمل را مشاهده كرده است و كس دیگری شاهد آن نبوده می تواند از طریق اجرای تشریفات لعان از زن خود جدا شود. در فقه نوع خاص از آن منظور است که زن یا مرد برای از بین بردن حد قذف (که شلاق می باشد) و یا برای این که ثابت کند طفل فرزند او نیست به کار می رود.
به این صورت که فرد با طی تشریفاتی می گوید: لعنت خدا بر من اگر دروغگو باشم و یا زن پس از طی تشریفاتی می گوید: خشم خدا بر من اگر او راست گفته باشد و در این جا منظور مرد این است که همسرش مرتکب فعل حرام زنا شده است.
2- انكار ولد:
در موردی كه مرد فرزند خود را كه طبق قانون به وی ملحق شده است را منكر شود مورد از موارد لعان است، یعنی بچه ای كه در زمان زوجیت و در كم تر از شش ماه و بیش تر از ده ماه متولد شده باشد، ادعا كند كه فرزند او نیست.
درباره تشریفات لعان قانون مدنی حکمی ندارد، پس باید دید در حقوق اسلام این کار چگونه انجام می شود. برای اجرای لعان باید زوج و زوجه در محضر حاكم شرع حاضر باشند و تشریفات لعان را در نزد او اجرا نمایند. یعنی مرد 4 مرتبه بگوید: اشهد با الله انی لمن الصادقین یعنی خدا را گواه می گیرم كه از راستگویان باشم و در مرتبه پنجم می گوید: ان لعنه الله علی ان كنت من الكاذبین لعنت خدا بر من باد چنان چه از دروغگویان باشم.
سپس زوجه بلافاصله چهار بار بگوید: اشهد بالله انه لمن الكاذبین خدا را گواه می گیرم بر این كه آن مرد به دلیل نسبتی كه به من داده از دروغگویان است و در مرتبه پنجم می گوید: ان غضب الله علی ان كان من الصادقین خشم خدا برمن اگر او از راستگویان باشد .
بعد از اجرای صیغه لعان حد قذف از مرد و حد زنا از زن ساقط می گردد و اگر مرد ادعای خویش را با بینه اثبات كند، قذف از مرد برداشته و حد زنا بر زن جاری می گردد و عقد نكاح منفسخ می گردد. بر این انحلال عنوان فسخ بار می شود نه طلاق و زوجین بر یك دیگر حرام مؤبد می گردند، چنان که ماده 1052 ق.م اعلام کرده است: تفریقی که با لعان حاصل می شود موجب حرمت ابدی است . هم چنین، اگر لعان به منظور انکار فرزند باشد نسب او را نفی می کند و توارث بین آن دو و خویشان پدری را از بین می برد. (مواد 882 و 883 ق.م)
3- احرام:
احرام نیز یكی از موانع نكاح است که قانون مدنی از فقه اقتباس كرده است. احرام حالتی است كه زائر خانه خدا با انجام تشریفات مذهبی و پوشیدن لباس خاصی كه نشانه اعمال مراسم حج است پیدا می كند و او را در این حالت محرم گویند.
از نقطه نظر پیشینه فقهی علاوه بر اجماع علما بر این حرمت روایات متعددی نیز از ائمه معصومین (ع) آمده است كه مدلول همین مطلب می شود. مانند روایات زراره از حضرت صادق (ع) كه فرموده اند:.... محرم اگر تزویج كند در حالی كه می داند ازدواج بر وی حرام است دیگر آن زن بر وی حلال نمی باشد و اما چنان چه عقد در حال احرام با جهل انجام گیرد، در این صورت به موجب اجماع و نصوص وارده عقد باطل می باشد ولی در خصوص این كه حرمت ابدی در حالت احرام وجود دارد یا خیر، بین فقهای امامیه اختلاف نظر است و منشاء اختلاف نیز تعارض روایات واصله است.
مشهور فقها معتقدند در صورت جهل به حرام بودن تزویج در حال احرام عدم ترتب حرمت ابدی است، خواه عمل نزدیكی انجام شده باشد یا خیر.
اما نظر اقلیت از جمله سید مرتضی، یا شیخ طوسی، ابوالصلاح حلبی و دیگران آن است كه چنان چه عمل آمیزش صورت گرفته باشد هرچند جاهلانه اقدام به ازدواج شده باشد موجب حرمت ابدی است و در این خصوص قانون مدنی از نظریات مشهور پیروی كرده است.
طبق ماده 1053 ق. م: عقد در حال احرام باطل است و با علم به حرمت موجب حرمت ابدی است . اطلاق ماده دلالت بر آن دارد كه فرقی نمی كند عقد نكاح دائم باشد یا منقطع، محرم خود عاقد باشد یا دیگری به وكالت برای آن دو عقد نكاح را جاری كرده باشد یا اصالتاً، خواه این وكالت قبل از احرام اعطاء شده باشد یا در اثناء آن، یا زنی كه مورد عقد نكاح است در حال احرام باشد یا نه، فرقی نمی كند كه فرد منعقد كننده عقد نكاح عالم به حرمت نكاح بوده یا جاهل و همین طور حج تمتع باشد یا عمره.
عقدی كه در حال احرام واقع می شود اگر جاهلانه منعقد گردد باطل است ولی موجب حرمت ابدی نمی باشد و محرم پس از خروج می تواند آن زوج را مجدداً با عقد نكاح به همسری بگزیند، خواه در نكاح عمل نزدیكی واقع شده باشد، خواه نشده باشد. ولی نكاح در حال احرام كه عالماً واقع شود باطل و موجب حرمت ابدی است. مستفاد از ماده این است كه اگر محرم علم به حرمت نكاح داشته باشد، آن زن بر او حرام مؤبد می گردد اگرچه نزدیكی واقع نشده باشد.
برگرفته از کتاب حقوق خانواده تالیف آقای دکترمحمد رسولی کارشناس ارشد حقوق و وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی
نظر کاربران
